Safarewicz Aleksander (1876–1936), lekarz bakteriolog i higienista, profesor tytularny Uniw. Stefana Batorego w Wilnie, działacz społeczny. Ur. 30 IX w Łęczycy, był synem Aleksandra, podpułkownika wojsk rosyjskich wywodzącego się z Tatarów osiadłych w Wilnie, i Karoliny z Bartnikowskich.
S. ukończył w r. 1896 I Gimnazjum w Wilnie, a następnie studiował medycynę na Uniw. Kijowskim i w r. 1903 otrzymał dyplom lekarza cum eximia laude. W l. 1903–5 był lekarzem ziemskim w gub. witebskiej. Powołany do armii rosyjskiej podczas wojny rosyjsko-japońskiej, został zwolniony z powodu choroby (dur plamisty). W 2. poł. 1905 r. przyjechał do Wilna, gdzie w l. 1906–8 pracował w Pogotowiu Ratunkowym i na Stacji Pasteurowskiej. Na przełomie l. 1908 i 1909 pracował w Instytucie Medycyny Doświadczalnej w Petersburgu, a następnie w pracowni bakteriologicznej dra Stanisława Serkowskiego w Warszawie. W końcu r. 1909 utworzył w Wilnie własną pracownię chemiczno-bakteriologiczną, którą prowadził do wybuchu wojny światowej w r. 1914. Był przez dwie kadencje od r. 1909 członkiem Rady Miejskiej w Wilnie. Od r. 1911 należał do sekcji lekarskiej Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie oraz do Wileńskiego Tow. Lekarskiego. Był też (do śmierci) członkiem komitetu nadzorczego Tow. Kredytowego miasta Wilna. Powołany z chwilą wybuchu wojny w r. 1914 do armii rosyjskiej pełnił S. służbę jako starszy ordynator 64. szpitala polowego 25. dyw., a potem został przydzielony do 33. szpitala i wraz z nim wysłany na front rumuński. Od r. 1917 był głównym lekarzem tego szpitala.
W połowie r. 1918 S. powrócił do Wilna i wznowił działalność swej pracowni. Należał w t. r. do współzałożycieli Stow. Lekarzy Polaków w Wilnie. Dn. 5 I 1919 aresztowały go wkraczające do Wilna sowieckie władze wojskowe pod zarzutem organizowania samoobrony miasta, ale zwolniony został dzięki interwencji przyjaciół. W r. 1920 prowadził pracownię bakteriologiczną Naczelnego Nadzwyczajnego Komisariatu do spraw walki z epidemiami w szpitalu zakaźnym na Zwierzyńcu w Wilnie. W lipcu t. r. wyjechał do Warszawy, wstąpił do WP. Przydzielony do szpitala wojskowego w Modlinie, prowadził pracownię bakteriologiczną. W r. 1921 został wyreklamowany przez Uniw. Wil. i w marcu t. r. przeniesiony do wojskowego szpitala w Wilnie, gdzie również kierował analogiczną pracownią. Wyszedł z wojska w stopniu majora (starszeństwo od 1 VI 1919).
W l. 1921–3 był S. starszym asystentem przy Zakładzie Chemii Lekarskiej Uniw. Stefana Batorego w Wilnie (USB) i do chwili objęcia katedry przez prof. Juliusza Retingera prowadził zastępczo wykłady z tej dziedziny. W r. 1923, gdy Kazimierz Wacław Karaffa-Korbut objął Zakład Higieny Uniw. Wil., S. przeniósł się do niego i został tam starszym asystentem. W r. n. uzyskał tytuł doktora medycyny, a w sierpniu 1926 habilitował się na USB z zakresu higieny. W r. 1928 został adiunktem przy Zakładzie Higieny USB, w marcu 1931 profesorem tytularnym, a po śmierci Karaffy-Korbuta (1935) p.o. kierownikiem tegoż Zakładu. Wykładał ustawodawstwo sanitarne na Wydz. Medycznym oraz higienę szkolną na Wydz. Humanistycznym USB, zaś na Oddziale Farmaceutycznym – badanie środków żywności. Równocześnie w l. 1928–32 był kierownikiem Miejskiego Zakładu Badania Środków Żywności i Przedmiotów Użytku, a następnie do r. 1934 ławnikiem Magistratu m. Wilna oraz kierownikiem Wydz. Zdrowia i Opieki Społecznej, a od r. 1933 referentem Sekcji Zdrowia w Magistracie.
Od r. 1925 wydawał S. wspólnie z K. W. Karaffą-Korbutem „Archiwum Higieny”; po jego śmierci sfinansował wydanie kolejnego tomu w r. 1936. Wspólnie z Karaffą-Korbutem redagował pismo „Zdrowotność Publiczna” (dodatek do „Samorządu Miejskiego”). Był współzałożycielem oddziału wileńskiego Polskiego Tow. Higienicznego i pierwszym jego prezesem. W Wileńskim Tow. Lekarskim pełnił od r. 1924 obowiązki bibliotekarza, a od r. 1930 równocześnie sekretarza Towarzystwa i współredaktora „Pamiętnika Wileńskiego Tow. Lekarskiego”. W l. 1927–30 był sekretarzem i członkiem rady Wileńsko-Nowogródzkiej Izby Lekarskiej oraz członkiem kilku komisji tej Izby, w l. 1930–3 delegatem do Naczelnej Izby Lekarskiej w Warszawie. W l. 1932–5 przewodniczył Okręgowi i Obwodowi Wileńskiemu Związku Lekarzy Państwa Polskiego, którego był w r. 1920 współzałożycielem. W grudniu 1934 został współpracownikiem Komisji Higieny Doświadczalnej PAU, w styczniu 1935 – członkiem podkomisji rzeczoznawców Międzyministerialnej Komisji Ochrony Rzek od Zanieczyszczeń. Był także w l. trzydziestych członkiem zarządu i skarbnikiem Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, członkiem rady Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych oraz członkiem zarządu Kasy Komunalnej w Wilnie. W r. 1935 był założycielem i pierwszym prezesem Klubu Lekarzy Polskich. W r. 1936 wznowił na terenie Wilna działalność Polskiego Tow. Higienicznego.
S. był jedynym w Polsce specjalistą w zakresie badania tkanin ubraniowych pod względem ich właściwości higienicznych i współpracował w tej dziedzinie z intendenturą wojskową. Opublikował oryginalne na skalę polską prace: obszerną monografię Higieniczne własności tkanin odzienia („Arch. Higieny” T. 1: 1926 z. 3), Badania tkanin odzieżowych w armii polskiej pod względem higienicznym („Przegl. Intendencki” 1929), Tkaniny lniane pod względem higienicznym (Wil. 1934). Cenne były prace S-a dotyczące ochrony środowiska, a zwłaszcza metod oczyszczania ścieków. Wygłosił na ten temat kilka referatów, m. in. na zjazdach higienistów polskich w Wilnie w r. 1926 i Katowicach w r. 1935 oraz lekarzy w Łodzi w r. 1927 (publikowane w materiałach zjazdowych), a także opublikował kilka prac, m. in. Oczyszczanie ścieków za pomocą mułu czynnego („Arch. Higieny” T. 5: 1929). Praca doktorska S-a Badanie książek szkolnych pod względem higienicznym (Wil. 1924, Universitatis Vilnensis Batorianae Facultas Medica. Dissertationes inaugurales, toż „Arch. Higieny” T. 1: 1925 z. 1) była pierwszą wyczerpującą monografią w języku polskim w tej dziedzinie. S. zajmował się badaniami czystości powietrza, wody pitnej i produktów żywnościowych. Opublikował m. in. W sprawie odżelaziania wody wodociągowej m. Wilna („Lekarz Wojsk.” 1928 nr 3/4 – współautorstwo z J. Kiewliczem), Nadzór nad artykułami żywności i przedmiotów użytku w Polsce („Zdrowie” nr 13/14 – współautorstwo z Karaffą-Korbutem i F. Kasperowiczem), Zanieczyszczenie powietrza miast („Samorząd Miejski” 1933 nr 19/20). Wspólnie z Karaffą-Korbutem ogłosił skrypt Ustawodawstwo sanitarne (Wil. 1926). W podręczniku Karaffy-Korbuta „Higiena. Kurs uniwersytecki” (Wil. 1934) została zamieszczona opracowana przez S-a Administracja sanitarna (jako z. 7–8 i odb.). Pisał też prace na temat akcji sanitarnych i chorób zakaźnych, a także artykuły sprawozdawcze. Ogółem ukazało się 37 publikacji S-a. W badaniach laboratoryjnych stosował S. kilka przyrządów własnego pomysłu.
W czerwcu 1935 USB wystąpił do Min. WRiOP o przyznanie S-owi tytułu profesora nadzwycz. S. zmarł nagle 22 IX 1936 w Wilnie i tu został pochowany na cmentarzu ewangelickim.
W małżeństwie z Janiną z Golińskich własnych dzieci S. nie miał; wraz z żoną wychowywali wcześnie osieroconych bratanków i zarazem siostrzeńców, synów Romualda Safarewicza i Wandy z Golińskich: Edwarda (1901–1920), studenta USB, i Jana (ur. 1904), późniejszego profesora językoznawstwa indoeuropejskiego.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (tu data ur. 23 IX); Peretiatkowicz – Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słown. Pracowników Książki Pol; Who’s Who in Central and East-Europe 1935/36, Zurich 1937; Rocznik lekarski Naczelnej Izby Lekarskiej, W. 1938 s. 937; Rocznik lekarski RP, W. 1933/34, 1936, 1938; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wil. 1929 II 504–5; – „Nauka Pol.” R. 12: 1930 s. 183, R. 19: 1934 s. 538, R. 24: 1939 s. 575; „Życie Medyczne” 1936 nr 8 s. 15; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi z r. 1936: „Arch. Higieny” T. 4 z. 1 s. LXIII–LXIV (bibliogr. prac S-a), „Dzien. Wil.” nr 260 s. 1, 5, nr 261 s. 1, „Dzien. Urzęd. Izb Lek.” nr 11 s. 305, „Kron. Farmaceutyczna” nr 22 s. 291, 293–4 (fot.), „Lekarz Wojsk.” nr 12 s. 805–6 (fot., J. Bortkiewicz-Rodziewiczowa), „Medycyna” nr 19 s. 605, nr 21 s. 666–8 (J. Bortkiewicz-Rodziewiczowa), „Nowiny Społ.-Lek.” nr 21 s. 312–13 (fot., J. Bortkiewicz-Rodziewiczowa), „Pam. Wil. Tow. Lek.” nr 4/5 s. VI–VIII, XVI–XIX (fot.), „Warsz. Czas. Lek.” nr 40 s. 683, „Wiad. Drogistowskie” nr 40 s. 555, „Wiad. Farmac.” nr 44 s. 645, 648–9, „Zdrowie Publ.” nr 11 s. 1048–51 (fot., J. Bortkiewicz-Rodziewiczowa), i z r. 1937: „Arch. Higieny” T. 5 s. 1; – AAN: Akta personalne Min. WRiOP, teczka 5501; – Informacje Jana Safarewicza z Kr.
Stanisław Konarski